پہاڑی شعری مجموعہ "سولی ٹنگی لوء”
سِیالا مُکّی گا تے بَریا اَچّھی رئی۔ لوکاں بَہکاں چَڑھنے نی تیاری شروع کَری دِتّی۔ راہ اوخے تے ٹَہکّی ہُونََیں نے باوجود پاہنَیں نِیاں پھاٹاں نال بَنیاں کھارِیاں وِچ استعمال نَیں پہانڈے بائی تے کُڑیاں پیدل بَہکاں نَیں پھیرے لانیں شروع کری شوڑے۔ مال ڈَنگرے ، خصوصی طور اپر مَنجی کی، اِنھاں اوخیاں راں اُپرا چاہڑی تے بَہکاں پوہچاناں بَہوّں خطرے والا کَم آ۔۔ پر مجبوری ای کیاں جے ہور کوئی حل وی تے ناء۔
گرائیں وچ صرف ہِک سرکاری سکول آ۔۔ امیر تے غریب نیں فرق سی بغیر سارے بچے اِسّے سکولے وچ پڑھنے۔ سکولے ناں فرش کَچّا۔ اس واستے ٹاٹ تُہوڑو تُہوڑ ہوئی گَشنے تے دُدّڑ نال ملیشیے نی یونیفارم کالی سی چِٹّی ہوئی گَشنی۔ ملیشیے نَیں کپڑے ناں یے بستہ آ، جس وچ دو ترے کتاباں، کاپیاں تے سلیٹ پیئی ہوئی۔ ہر نِکّے نَیں ہَتّھے وچ تختی وی لازمی ای۔
سکُولے نَیں کول یے بڑی مسِیت ای۔ سارے لوک جَنواں (جُمعہ) اِتّھّیں یے اَچّھی پَڑھنے۔۔ بلکے نالے والے ہک دو گراں نَیں لوک وی جَنواں پڑھنے واستے ِاسّے مسیتی وچ اَشنے۔ نہ کوئی فِرقہ تے نہ یے کوئی مذہبی چَہغڑا۔ سکول سی پہلیاں نِکّے مسیتی وِچ مولوی ہوراں کولا قرآن شریف پڑھنے۔
گرائیں نَیں اکثر کَہر کَچّے۔ چَہڑ پَیئی گا۔ لوک دُبناں کِہنّی تے چَھتّاں اُپّر چڑھی تے کوٹھے کُٹّن لَگی پَیئے۔۔ کدے نانہہ کُٹنے تے بَدَّل لَگنے سار یے کوٹھے چُون لَگی پَین آ۔۔۔ سیالے وچ تے کوٹھیاں اُپرا پَہلیاں ترہمچوڑے یا کَھرکنی نال برف وی سٹنی پینی تے بعد وچ کوٹھے کُٹّے گَشنے۔
ہُن موسم کُھلی گا۔۔ لوک دُورا دُورا کَڑیاں تے بَرگے آنسن۔۔ کئی کَہراں نَیں تھے کَہالے ہوئے۔۔ کَنداں چڑھنے سار یے اُنھاں نی پَہچّھی ہوئی گیسی۔۔ کسے مزُورے تے کسے قسم نی مزُوری سی بغیر۔۔ جِسرے لیتری بائی تے سارے گرائیں ناں کَہاء کَپّن ہوناں۔ یو گراں تے نآء۔۔ یو تے ہِک کَہر آ۔ سارے لوک ہک دُوئے نَیں دردی اے تے ہک دُوئے نی مدد امداد کرنا اپنا فرض سمجھنے۔
می اِسرے لَگناں جے یاء کَل نی گَل ای۔۔ ساہڑا ملکوٹ بِلکل اِیہے جِیہا ہونا سا۔ اِسّے ماحول وِچ ہِک عام جیہی شکل و صورت ناں نِکّا وی رہناں سا۔ اُس نَیں کہر وچ وی گرائیں نَیں کئی ہور کَہراں نی طرحے غریبی اپنی ساری بدصورتیاں سَئیں قبضہ کِیتا وہا ایسا۔ اُس نِکّے کی کَہر آلے راشد آخنے سے۔
لوک تے لفظاں کی لغت وچ دِکھّی تے اُنھاں نے معنی سی واقف ہونے پر میں کئی لفظاں نَیں مفہوم نیں ڈُونغ یَتّ کی اِس واستے جانناں یاں جے اوہ مہاڑی تَن بیتی اے۔۔ اُنھاں لفظاں وِچّا یے ہک لفظ فائیقہ (فاقہ) وی آ۔۔ غُربت نَیں بارے وچ اُوہے لوک دَسّی سَکنے جیہڑے پَھٹے ہوئے پلاسٹک نَیں بُوٹ لانے ناں تجربہ رکھنے ہون تے صرف عیدی اُپّر نَوِیں کپڑے لائے ہون نَیں۔
سائنس بَہوّں ترقی کَری گی پر سائنس دان ہن توڑی کوئی ایسا آلہ نَیہے ایجاد کَری سَکّے تے نانہہ یے اَجیئ مشین بنائی سَکّے جِہڑی اُنھاں قدماں ناں پَہار تولی سَکّے جِہڑے ادھارا آٹا آننے نے بجائے خالی تھیلی کِہنی تے دکاناں اُپرا کَہراَشنیاں چائے گَشنے۔
اجیہی وی کوئی مشین نَیہی بَنی سَکّی جیہڑی دکان دارے نے بَڈیار تے کِوّرے پَہرے لہجے نال ہِک غریب نی روح اُپّر لگنے والے پھَٹ گِنی سَکّے۔
میں پرائمری تک ملکوٹ پڑھی تے ہائی سکول اوسیاہ وچ داخلہ کہندا کِیاں جے ملکوٹ وچ ہائی سکول نَیسا ہوناں۔ (بد قسمتی نال ہتنے سال گزرنے تھی بعد ہن وی ہائی سکول ناء)۔ اِسرے پَنج سال تک ہر روز دو کَہنٹے پیدل ٹُری تے سکول اَشنے گَشنے ناں عمل جاری رہیا۔ علم و ادب نال مہاڑا تعلق اوسیاہ سکول نی بزم ہائے ادب، مہاڑے محبتی، مہربان تے جوہر شناس استاداں تے اوسیاہ نیں مجموعی علمی ماحول ناں مرہون منت آ۔۔ میٹرک سی بعد ڈگری کالج مری داخلہ کِہندا تے خُش قسمتی ناں ہِک ہور دَر کھُلّی گا۔۔ اتھیں علامہ مضطر عباسی ہوراں نال ملنے تے اُنھاں نے قَدماں وچ بَہنے ناں موقع لَبھّا۔۔
انٹرمیڈیٹ کرنے سی بعد اصغر مال کالج راول پنڈی مہاڑا داخلہ وہا تے اُتھّیں استادِ محترم یوسف حسن ہوراں نال ملاقات ہوئی تے فِر ہولے ہولے ساہڑی دوستی ہوئی گی۔ جس نے نتیجے وچ شعر و ادب نال مہاڑا تعلق پَکّا تے ڈُوہنغا ہوئی گا۔ میں شاعری وچ باقاعدہ اصلاح اُنھاں کولا یے کِہندی۔
سعودی عرب وچ نوکری نَیں سلسلے وچ قیام نَیں دوران مولانا اسماعیل میرٹھی ہوراں نے پَڑپوترے حضرت ذکاء صدیقی نال ملاقات ہوئی۔
اتھیں اورسیز رائٹرز فورم نیں پلیٹ فارم اُپّر سید یونس اعجاز، طارق بٹ تے اقبال قمر جیہے لوک ادبی سرگرمیاں نَیں نال نال ہفتے وچ ہِک تیہاڑے حضرت ذکاء صدیقی نَیں کَہر جمع ہوئی تے اُنھاں نال گَل بات کرنے سے۔۔ میکی یقین آ جے جِہڑا بندہ ہک واری ذکاء صدیقی ہوراں کی مِلیا اوہ کدے وی اُنھاں کی پُہلّی ناء سَکناں۔
اپنے ہم عصر لوکاں وِچّا پروفیسر اشفاق کلیم عباسی ہک شاعر تے ہک شخص نَیں طور اُپّر مہاڑے دِلے نَیں بَہوّں نزدیک اے۔۔ اجئے لوک صدیاں وچ پیدا ہونے۔۔ اللہ پاک انھاں کی عمر خضر وی عطا فرمائے تے پہاڑی زبان نی پَہرپُور خذمت نی توفیق وی۔
اختر رضا سلیمی ہور ہک شاعر نَیں نال نال ہِک ناول نگار نَیں طور اُپّر وی بَہوّں مشہور اے۔ ساہڑے جیہے لوکاں واستے ماء بولی وچ شعری معیار نی کسوٹی اے۔ اللہ پاک ساہڑے پیارے کی بَسناں رَسناں رَکھّے۔
شکیل اعوان تے محبت حسین اعوان ہوراں نیاں پہاڑی زبان نی بقا تے بادھے واستے بَہوّں خدمات یاں۔۔ اللہ پاک انھاں کی استقامت عطا فرمان۔
اِس کتاب نَیں ٹائٹل نی خطاطی بَہوّں یے محترم تے عزیز سنگی جناب اشفاق ہاشمی ہوراں کیتی۔ میں اُنھاں ناں دل نَیں پیندے چا شکریہ ادا کرناں۔
پوٹھواری نَیں مان تے تران تےماء بولیاں نال ہِلس رَکھنے والیاں نَیں دِلے نی جان جناب یاسر کیانی ہوراں نی بے پناہ محبت جے اُنھاں بڑی عرق ریزی نال سارا مسودہ پڑھی تے سُوہناں مضمون لخی تے عام جیہی مہاڑی شاعری کی خاص بنائی شوڑیا۔
ماء بولیاں نی خذمت کرنے والے اپنے سارے سَنگیاں ناں وی شکریہ واجب آ جے انھاں ناں کَم دِکھّی تے مہاڑے جیہے بے بضاعت آدمی نَیں اندر وی پہاڑی زبان نی خذمت ناں جذبہ مہمیز ہوناں۔۔ خاص طور اُپّر میں جس شخص نَیں جذبے، خلوص تے مستقل مزاجی سی بے حد متاثر وہا یاں اوہ سید آلِ عمران ہور ایسے۔۔ اللہ پاک اُنھاں کی غریقِ رحمت فرمان۔ اتنا کَم تنظیماں نَیہیاں کَری سَکنیاں جتنا کَہل مُکَہلّے سید آلِ عمران ہور کَری گئے۔ میں اُنھاں نِیاں محبتاں ناں ہمیشہ قرضوئی رہساں۔
انڈس کلچرل فورم تے مادری زباناں واستے اپنا آپ وقف کرنے والے نیاز ندیم ہور جیہڑا کم کرنے پیئے اوہ تاریخی نوعیت ناں آ تے یقینن اوہ بَہوّں مبارک باد نیں مستحق اے۔۔ اللہ پاک انھاں نی توفیقات وچ ہور اضافہ کرے۔
پہاڑی زبان واستے جموں اینڈ کشمیر اکیڈمی آف آرٹس اینڈ لیگویجز نیں شعبہِ پہاڑی زبان ناں کردار بَہوّں اہمیت رَکھناں۔۔اِس حوالے نال محترم کریم اللہ قریشی ہوراں نیاں خدمات تاریخی حیثیت نیاں حامل یاں۔۔ اج کل ساہڑے پیارے سنگی تے شاعر و ادیب جناب مرزا فاروق انوار ہور ڈائریکٹر شعبہِ پہاڑی نیں طور اُپّر بَہوّں وقیع کَم کَرنے پیئے۔۔
آزاد کشمیر سی ڈاکٹر محمد صغیر ہوراں کَہلیاں ہِک اکیڈمی جتنا کَم کیتا۔۔ ہن توڑی اوہ ہک درجن کتاباں پہاڑی زبان وچ لخی چُکے۔
اُنھاں تھی علاوہ حمید کامران، علی احمد کیانی تے ممتاز غزنی ہوراں نِیاں اپنی ماء بولی واستے خدمات وی قابلِ تحسین یاں۔
پہاڑی زبان اَساں نی پچھان گروپ نی ساری ٹِیم پہاڑی زبان نی بقا تے بادھے واستے بَہوّں کَم کِیتا تے ہن وی کرنی۔ ماء بولی کی یقینن اپنے اجیئے پُتراں اپر مان ہوسی۔
اپنی اپنی ماء بولی واستے وقیع کم کرنے والے کج ہور سنگی وی مہاڑا حوصلہ بدھانے رئے جنھاں وچ پروفیسر آکاش مغل، جاوید احمد، احمد حسین مجاہد، احمد ریاض، جاوید سحر، منیر زاہد، شیراز طاہر، شریف شاد، تیمور اکبر جنجوعہ، عبدالصبور ملک، شکور احسن، نعمان رزاق، مخمور قلندری، عبدالوہاب رحمانی تے عبدالرحمان واصف شامل اے۔
اپنے پیارے ارشد ملک تے رمیل ہاؤس آف پبلیکیشنز نی ساری ٹیم ناں بہوں شکریہ کہ کتاب نی معیاری طباعت واستے انھاں ہمیشاں نی طرحے بہوں جہدی کیتی۔
میں ایہہ سمجھناں یاں کہ یاء کتاب مہاڑے اُپّر قرض تے فرض ایسی۔ کیاں کہ نَویاں نسلاں تک اپنی زبان، ثقافت، تاریخ تے ورثہ پوہچاناں اَساں ساریاں نی ذمہ داری ای۔ اِسّے واستے میں پَہرپُور کوشش کیتی جے مہاڑی شاعری نی زبان سوخی وَیہہ تاں جے عام لوکاں کی سمجھنے وچ سَوخ یَتّ وَیہہ۔ کیاں جے بدقسمتی نال ہن تعلیم برائے روزگار کی لوکاں ترجیح بنائی کِہندا تے علم و ادب نال سارے رابطے ترُٹنے جُلنے۔۔ اِس ماحول وچ شعر و ادب خواص ناں مسئلہ بَنی گا تے عوام اِس سی دُور ہوئی گئے۔
مہاڑے آستے پہاڑی زبان نی بقا تے بادھا حیاتی تے موت ناں مسئلہ آ۔ کیاں جے یاء مہاڑی ماؤُ نی بولی ای تے اِس واستے مہاڑی پچھان نی مڈھلی اکائی ای۔
اس نال لاتعلقی ناں مطلب اپنی ماؤُ نال بے وفائی ہوسی۔۔ اوہ ماء جِس اَساں کی انسانیت، خدا ترسی تے دیانت داری نی تعلیم دتی تے اَج کدے اَساں وچ کوئی گُن تھیا تے یو انھاں نی تربیت ناں یے نتیجہ آ۔
جس کَول جے کَیں ہُوناں، اوہ اُوئے بَنڈناں آ۔۔ اَساں شاعراں کول محبت، خلوص تے درد مندی نے خزانیاں سویر ہور کَیں ناء ہوناں۔ اس واستے جَد تک ساہ وچ ساہ تھیا اَساں ایہہ خزانے تقسیم کرنے رہساں۔
اساں دیا، بتی تے مٹھا بنی تے اَنہیارے نال کُہلنے رہساں تے لوئی نَیں گیت لِخنے رَہساں۔
اَساں کی لوک چہلے (پاگل) آخن یا سودائی (دیوانے) پر اساں راں وچ کَنڈے راہنے والیاں کی پُھل پہیجنے رَہساں۔
دعا ای جے ہِلساں ناں خالق اِسے طرحے اَساں کی مُسکی مُسکی دِکھناں رَہ تے اُس نی نظرِ کرم شعراں وچ ٹَہلنی رَہ۔
۔۔۔۔ راشد عباسی ۔۔۔۔