رنگ برنگے تہاگے نی رمتان
سٹیفن لی کاک ہوراں اپنی کتابے "ہیومر اینڈ ہیومینٹی” وچ لِخیا جے مزاح نی تُساں یاء تعریف وی کَری سَکنے او جے یوء انسانی زندگی نَیں تضاداں ناں دردی ادراک آ، جس ناں اظہار فنکارانہ انداز وچ وَیہہ۔ یقیناً تساں ابنِ انشاء ، رشید احمد صدیقی ، پطرس بخاری تے مشتاق احمد یوسفی ہوراں کی پڑھیا ہوسی۔ اُنھاں نِیاں لِختاں وچ اَساں دِکھنے آں جے اوہ معاشرے نَیں تضاداں کی اس سُوہن یَتّ (خوب صورتی) نال بیان کرنے جے پڑھنے والا صرف ہَسناں یے نآء بلکن ایہہ لختاں اُس کی سوچ بچار اُپّر وی مجبور کرنی آں ۔ اِیہے کامیاب مزاح نی نشانی ای جے اوہ حَریانی تے خُشی نے نال نال سطحی ٹَھٹّھا مزاخ سی اُپّر اُٹھی تے معاشرتی مَسئلیاں تے ناہمواریاں نَیں بارے وچ پڑھنے والے کی سوچنے اُپر مجبور کرے۔
بدقسمتی نال پاکستان تے آزاد کشمیر وچ پہاڑی زبان نے فروغ واستے کوئی سرکاری ادارہ موجود ناء۔ اساں جاننے آں جے کسے وی زبان نی بقا واستے بولنے نَیں نال نال لِخے پڑھے ناں کَم وی ناگزیر آ۔ اِس کوڑی (تلخ) حقیقت ناں ادراک کَرنیاں ڈاکٹر محمد صغیر، مَحبّت حسین اعوان، پروفیسر اشفاق کلیم عباسی ، شکیل اعوان ، سردار مسعود آکاش ، ممتاز غزنی تے علی احمد کیانی ہوراں جیئے لوکاں ذاتی سطح اُپر اوہ اشاعتی کَم کِیتا جیہڑا سرکاری اداریاں کی کرنا چائیناں سا۔ علی احمد کیانی ہوراں نَیں پہاڑی شعری مجموعے "پیار نے دیوے بال” نی کامیاب اشاعت سی بعد نثر نی کتاب تے وہاء وی طنز و مزاح نے موضوع اُپّر بَہوّں قابلِ تحسین کوشش ای۔ کِیاں جے پہاڑی زبان وچ نثری مواد نی بہوں زیادے تھوہڑ ای۔
مزاح نگار نے بارے وچ تُساں ہِک گَل بڑے وثوق نال آخی سَکنے او جے اوہ کنجوس تے بخیل ناء ہوناں۔ اوہ کسے وی منظر، خیال، فقرے یا صورتِ حال نَیں حوالے نال جِسلے خُش ہوناں تے اُس ناں احوال لِخی تے سارے جگے کی اپنی خُشی وچ شامل کَرناں آ۔
بعض صُورتاں وچ الفاظ نال مزاح پیدا کیتا گَشناں جسرے عَرباں نے ہاں خصوصاً مصر وچ اس ناں بَہوّں کامیاب استعمال وہاء تے اُنھاں نَیں سٹیج ڈرامے اِسے وجہ نال بَہوّں کامیاب اے۔ مزاحیہ کردار تخلیق کَری تے وی اکثر مزاح لِخنے والیاں انھاں نے حوالے نال مزاح تخلیق کِیتا جِسرے مشتاق احمد یوسفی ہوراں ناں کردار مرزا عبدالودود بیگ آ۔ یوسفی ہوراں اُس نی لفظاں وچ اجیئی حقیقی تصویر کَشی کِیتی جے تُساں اُس کی ٹُرنیاں پِھرنیاں دِکھنے او۔ ممتاز غزنی ہوراں وی اپنی پہاڑی طنز و مزاح نی کتاب "بَکھیاں دُوھریاں” وچ غفور صاو تے زرینہ نَیں کردار تخلیق کَری تے اُنھاں نے ذریعے مزاح پیدا کِیتا
رَنگ برنگے تَہاگے” وچ کرداراں سی علاوے صورتِ حال، معاشرتی تضادات، شہر تے گراں ناں فرق، لوکاں نی کَم علمی، سادگی تے معصومیت کی بیان کَری تے کامیابی نال مزاح پیدا کِیتا گا۔ بعض فِقریاں وچ لفظاں نَیں بر محل استعمال نال اَجیئا مزاح پیدا کیتا گا جے اوہ کسے وی زبان نے مزاحیہ ادب نَیں مقابلے وِچ رکھیا گَچھّی سَکناں۔ مثلا یوء فقرہ دِکھّو۔۔۔۔
"اوہ اتنے اُچّے عُہدے اُپّر ساء جے ہِک واری اپنے عُہدے اُپرا ٹَیہی تے اُس نی جنگ پَہجّی گئی سی ایس”
(وہ اتنے اونچے عُہدے پر تھا کہ ایک بار اپنے عُہدے سے گِر کر اُس کی ٹانگ ٹُوٹ گئی تھی)
تقریر نَیں فن نے حوالے نال مزاح نگار بَہوّں موثّر طنز کِیتا۔ اَساں نے ہاں یوء عمومی تاثر آ جے تقریر جوشیلی ہونی چائینی۔ چَنگا مقرّر اوہ ہوناں جیہڑا ڈائس اُپّر زور زور نال مُکّے ماری ماری تے چیخے تے چلیسے۔ علی احمد کیانی ہوراں نَیں لفظاں وچ۔۔۔۔
"تقریر ہمیشاں جوشیلے انداز وچ ہُونی چائینی۔ یعنی تقریر نَیں دوران آواز ناں والیم اتنا اُچّا وَیہہ جے تقریبا سَت گراں تُسیں نی آواز بُجھی تہ یوء محسوس کَرَن جِیئاں تُسیں اُنھاں نَیں کَنّے نَیں پَڑدے پھاڑنے ناں ٹھیکہ ہِندا ناں وَیہہ”
عبداللہ آفاقی ہوراں نی صُورت وچ پردیسیاں نے قَضیے تے دکھ درد کی بیان کِیتا گا۔ مزاح نگار اپنے مشاہدے نے زور نال بَہوّں ساری آں لفظی تصویراں چِھکیاں۔ اِس مضمون وچ مزاح نَیں نال نال مزاح نگار طنز ناں وی سوہناں استعمال کیتا۔ تھانیدار ہور پولیس والیاں نال خطاب کرنے۔۔۔۔
"تُس پولیس نے محکمے وچ حالیں نَوَیں دیا۔ تُس نیئا سمجھی سَکنے جے وَردیا نی مُشکان کتنے کَمّے نی چیز دی۔ میں اپنی زندگی وچ پتہ نَئیں کتنے خطرناک مجرم وَردیا نی بوئی کَنّے سَلوائے۔ مہاڑی وَردیا نِیاں مُشکے کولا ڈَری تے ہزاریں مُلزمے اپنے جرم قبول کیتے۔ کئی ملزم مہاڑے پَیریں پَیئی گَینے سے جے زہر دیئی ماری شوڑا لیکن یاء مُشکانی وردی لائی تے ساہڑے کول نانہہ اَچھّا۔ تُس وی اپنی مُشکانی وَردیا نی طاقت کی سَمجھا”۔
کدے بہوں ساریاں ہور مثالاں پیش کیتیاں گچھن تے مضمون بہوں طویل ہوئی گیسی۔ اس واستے میں تساں تے تے "رنگ برنگے تہاگے” نیں وچکار کبابے وچ ہڈی بننے نیں بجائے تساں کولا اجازت کہنساں۔
گشنیاں گشنیاں علی احمد کیانی ہوراں کی کتاب نی اشاعت اپر ست ست موارخاں۔
راشد عباسی
راولپنڈی